تبیین راهکارهای ارتقای هویت کالبدی در مولفه های منظر شهری (نمونه موردی محور اصلی اسلامشهرحد فاصل میدان نماز تا تقاطع باغ فیض)

مسئله ی هویت شهری یکی از مهمترین و پیچیده ترین مباحث نظری در شهرسازی است. در شهرهای ایرانی_اسلامی، فرم ظاهری هر شهر ناشی از محتوا و معنایی درونی است که ریشه در جهانبینی و فرهنگ و رسوم طبیعی و بومی آن منطقه دارد. همچون نسبت روح به کالبد در بنیادهای جهانبینی ایرانی و اسلامی، صورت هر پدیده ای تجسم معناست و نه مغایر با آن. امروزه هویت شهری، همچون حلقهی مفقوده است و شهرها برپایه تقلید از الگوهای غربیو بدون توجه به الگوهای مدنی- فرهنگی بومی در حال شکل گیری و توسعه هستند. تا جایی که شیفتگی به اصول و مظاهر غیر بومی به دورشدن از ارزشهای اصیل ملی منجر شده است. از سوی دیگر رواج روزافزون فرهنگ غربی به دلیل احاطه جامعه توسط ابزارهای فن آوری نوین ارتباط که باعث هجوم گسترده الگوها و فرهنگ نا آشنای غربی شده است، موجب شده تا هویت و ابعاد هویتی شهرها از بیرون جستجو شود. این موج جهانی شدن باعث برپایی ساختارهای نو، بدون توجه به فرهنگ گذشته و واقعیات موجود گشته است. گویا انگاره ها و الگوها به گونه ای ما تقدم شکل گرفته- اند و برآنند تا به اجبار خود را بر واقعیت تحمیل کنند.(بحران هویتی). این مسائل باعث تغییر ارزشهای ملی و اجتماعی جوامع در حال توسعه شده و تجلی این تفکر بین المللی در معماری و شهرسازی پدیدار گشته است. از سوی دیگر عدم توجه و جدیت در ساخت فضای کالبدی شهرها توسط مسئولان و دست اندرکاران ساخت و توسعه شهری، دو معضل اساسی در سیما و منظر شهری پدید آورده است: 1- شباهت بیش از حد شهرها به یکدیگر و عدم زمینه گرایی و بوم گرایی 2- آشفتگی(هرج و مرج) بصری و عدم زیبایی و خوانایی کالبد شهرها. این دو عامل اساسی دلایل اصلی بی هویتی(کالبدی)، اُفت کیفیت و ناکارآمدی محیط های شهری می باشند که عواقب سوئی نظیر افسردگی و ناراحتی روانی، عدم احساس تعلق و مشارکت عمومی، ناامنی، ناپایداری، بی نظمی و ... را در پی دارد. لذا برای جلوگیری از افزایش اینگونه معضلات همچنین ارتقای کیفیت محیط و پاسخ به منویات رهبری معظم انقلاب مبنی بر ارتقای هویت ایرانی-اسلامی شهرها، ضروری است تا راهکارهای ارتقای هویت محیط و منظر شهرهایمان را بررسی و تبیین نموده و اقدامات لازم از سوی دست اندرکاران بر اساس رویکردی برنامه محور به اجرا درآید. در طی انجام این پژوهش، سعی در پاسخ به سوالات زیر خواهیم داشت. 1- ادراک و تشخیص کیفیتو سازمان بصری شهرچگونه شکل می گیرد؟ 2- به منظور افزایش هویت کالبدی محیط، سازماندهی و کنترل نظم بصری بایدبر اساس چه فرآیندی صورت گیرد؟ 3- شهروندان کیفیت منظر شهر خود را چگونه و بر اساس چه ملاکهایی ارزیابی می کنند؟ 4- برنامه ریزی فضایی و سیاستهایی ساختاری قابل تصور برای توسعه های آتی شهر در کدام زمینه ها بیشتراهمیت دارند؟ 5- ابعاد و مولفه های هویت شهر (اسلامشهر) کدامند و چگونه می توان ادراک آنها را بهبود بخشید؟ 6- چه دستورالعمل های کالبدی، عملکردی و اجتماعی جهت بهبود وضع هویت و زیبایی شهر (اسلامشهر) قابل طرح است؟ شهرهایی(مانند اسلامشهر)که اغلب در روزگاری نه چندان دور،آبادیهایی بیش نبودندبا تغییر نوع زندگی و گسترش روزافزون آبادیهای همجوار، تبدیل به شهری شده اند که برنامه ریزی قبلی برای تشکیل آنها وجود نداشته است. مشکلات و نارسایی های شهرهای امروزی در قالب شهرهای حومه ای ، شهرهای جدید، شهرک ها و تعاونی های مسکونی حاشیه ای و مانند آنها، در دهه های قبل در شهرسازی ایران بوجود آمده است و فقدان سیاست های صحیح توسعه و نابسامانی توزیع فضایی شهر، موجب از هم پاشیدن و گسیختگی هویت قدیم شده که دارای وحدت و یکپارچگی و پیوند مناسب بوده اند. غیر از جنبه های فضایی و عملکردی، تغییرات نامناسب ایجاد شده در موقعیت مراکز و عناصر شهری و ساختار کالبدی آنها از جنبه های زیباشناختی، بصری و شالوده های نمادین شهر، نظام سنتی شهرها را فرو پاشیده است. نابسامانیها و ناهنجاریهای ایجاد شده که دستاورد عدم توجه به ساختار و سازمان فضایی شهرهای کهن و هویت اصلی آنهاست، لزوم بازنگری و کنکاش در روشهای مطلوب تر طراحی و ساماندهی شهری را الزامی ساخته است. اقدامات معماران? معاصر اغلب در شکل گیری هویت شهر تاثیر قابل توجهی نداشته و به علت توسعه ی سریع شهرها نیاز به برنامه ریزی و طراحی کالبدی اجتماعی و اقتصادی مراکز شهری و ساماندهی عناصر آن روز به روز بیشتر احساس می شود. فرآیند جهانی شدنِ بازارها و مبادله ی وسیع کالاهای فرهنگی تاثیر عمیقی بر ارزشها و معیارها گذاشته است. شهر ما برای گریز از چهره ناشناخته و گم گشته امروزی در نخستین قدم نیازمند مطالعات فنی در زمینه منظر، جنبه های نظری هویت و نمودهای فرهنگی-تاریخی آن است و در مرحله بعد باید ضوابط منظر شهر ایرانی را بشناسیم. زیباشناسی آنرا درک کنیم و با فهم اهمیت خاصی که سیمای شهر در هویت بخشی، مطبوع سازی و کارآمدی فضا دارد نسبت به طراحی کالبدی و ارائه ضوابط ساخت نواحی شهریمان اقدام کنیم . در این پژوهش دو هدف کلی مورد نظر است: الف- تبیین ضرورت تدوین و تدوین چشم انداز برای اجرای طرحهای توسعه ای و ساماندهی کیفیت محیط با نظارت و بازبینی مداوم متخصصان طراحی محیطی. ب- ضرورت اصلاح ساختاری و سازمان فضایی شهر بر اساس زمینه های اجتماعی شهر و نیازهای انسانی شهروندان در چهارچوب ضوابط و دستورالعملهای فنی شهرسازانه. سه هدف خرد و جزئی پژوهش نیز عبارتند از: الف- مشخص شدن چگونگی کیفیت کالبدی محیط از نظر شهروندان و راههای بهبود کیفیت از نظر مردم. ب- ارائه چهارچوب ساماندهی و انتظام ساختاری و بصری کالبد محیط و ضوابط اجرایی آن ج- طراحی فضاهای شهری با هویت محلی و ساماندهی سیمای جداره های خیابان در محور اصلی شهر.